Ιδιωτικοτητα & Social Media

Οι άνθρωποι ξεχωρίζουν από αυτά που δείχνουν
 και μοιάζουν για αυτά που κρύβουν 
          Αλμπέρ Καμύ

Καθώς η ανθρωπότητα έχει εισέλθει καταλυτικά στην εποχή της πληροφορίας παρατηρείται ένα φάσμα νέων δυνατοτήτων μέσω του διαδικτύου, οι οποίες έρχονται να πλαισιώσουν ή και να αντικαταστήσουν τα παλιά δεδομένα: από την online διαχείριση ενός νοικοκυριού και την εκπαίδευση μέχρι τους κυβερνο-στρατούς και τη διάδοση των κινημάτων. Η γνώση εξακολουθεί να είναι δύναμη και, ακόμα κι όταν συγχέεται με την υπερπληροφόρηση που προκαλεί η διαρκής ροή της πληροφορίας.

                                                                                               kitchenmedia.com

Ως επακόλουθο πρώτον, της τεράστιας ποσότητας πληροφοριών που ανταλλάσσονται, αναδημοσιεύονται κι αποθηκεύονται καθημερινά και επ’ αόριστον σε αχανείς βάσεις δεδομένων. και δεύτερον, της ανάγκης για επικοινωνία και αυτοπροβολή σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, ήρθαν να αποτελέσουν σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας πολλών χρηστών του διαδικτύου οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης – κοινώς social media.

Οι δυνατότητες που προσφέρουν αυτά τα μέσα ποικίλλουν κι αξιοποιούνται σύμφωνα με τις ανάγκες των χρηστών οι οποίοι, ανάλογα με τον τόπο και την κουλτούρα τους, αποκαλύπτουν και τα αντίστοιχα προσωπικά δεδομένα τους. Φυσικά, η αξία κάθε μέσου δεν συνίσταται αποκλειστικά στις αντικειμενικές του δυνατότητες, αλλά και στον τρόπο που αυτό χρησιμοποιείται.

Έτσι, εκατομμύρια χρήστες ανά τον κόσμο αναρτούν στα social media προσωπικές πληροφορίες με το ελάχιστο αντάλλαγμα μιας φαινομενικής επικοινωνίας ή της αποδοχής από τον κύκλο χρηστών που κάνουν το ίδιο. 
 

Τα δυσδιάκριτα όρια της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε συνδυασμό με την απουσία προσωπικής επιλογής και παραμετροποίησης όσον αφορά την ιδιωτικότητα, δεν φαίνεται να πτοούν ουσιαστικά τους χρήστες – και μάλιστα παρόλο που συγκεκριμένες εικονικές πράξεις έχουν συχνά συνέπειες και προεκτάσεις και στην πραγματική ζωή. Συνεπώς, παρατηρούνται φαινόμενα όπως το data mining και το data profiling, δηλαδή η συλλογή προσωπικών δεδομένων από τρίτους και η δημιουργία του προφίλ ενός ατόμου ή μιας ομάδας χρηστών από τυχαία συλλογή πληροφοριών που τους αφορούν. Οι λόγοι ποικίλλουν: στατιστικές έρευνες, διαφημιστικοί σκοποί, ακόμη και έλεγχος (ολοένα και συχνότερα) του προφίλ ενός υποψήφιου υπαλλήλου σε μια εταιρεία. 
 

«Μα τα δεδομένα έχουν δημοσιοποιηθεί από το ίδιο το άτομο»: πρόκειται για το συνηθέστερο επιχείρημα υπέρ του data mining, το οποίο διακριτικά προσομοιάζει στο επιχείρημα που δικαιολογεί τις κάμερες παρακολούθησης σε δημόσιο χώρο. «Τι σε πειράζουν αφού δεν κάνεις κάτι παράνομο;»: η απάντηση σε αυτά τα επιχειρήματα είναι ηθικά και ιδεολογικά ορθή: η προστασία της ιδιωτικής ζωής αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα, το οποίο δεν απαιτεί καμία λογική αιτιολόγηση. Με άλλα λόγια, [1] δεν είναι υποχρέωση του ατόμου να εξηγήσει γιατί θέλει προστασία της ιδιωτικής του ζωής. αντιθέτως, είναι υποχρέωση της κυβέρνησης να εξηγήσει γιατί τα άτομα δεν θα πρέπει να την έχουν. Εγείρεται επιπλέον το ηθικό ζήτημα της συγκέντρωσης πλήθους δεδομένων σε συγκεκριμένες εταιρείες ή οργανισμούς, δηλαδή στα χέρια λίγων και, όπως προαναφέρθηκε, η γνώση είναι δύναμη…
 

Από νομική άποψη, η συγκομιδή προσωπικών πληροφοριών προστατεύεται εφόσον οι χρήστες έχουν συμφωνήσει σε αυτή και στα περιορισμένα δικαιώματα που προσφέρουν ως επιλογή οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης «μόνο με ένα κλικ». Εξάλλου, οι δημοσιοποιημένες πληροφορίες παύουν να ανήκουν στον χρήστη που τις ανέβασε στο διαδίκτυο και γίνονται δημόσιες. Ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος χρήστης επιλέξει να διαγράψει αυτά τα δεδομένα, υπάρχουν σελίδες που κρατάνε αρχεία με αυτά και τα διαθέτουν στο κοινό, χωρίς αυτό να είναι παράνομο.
 

Παρά τα παραπάνω επιχειρήματα, οι άνθρωποι, με την εξαίρεση μια μικρής μειοψηφίας που ως άλλοι [2]«νεολουδίτες» αρνούνται να αφήσουν στον κόσμο το ψηφιακό τους αποτύπωμα, θα εξακολουθούν να αναρτούν τα προσωπικά του δεδομένα σε αυτές τις σελίδες. Στην πραγματικότητα, η λέξη ιδιωτικότητα έχει επενδυθεί με διαφορετική σημασία στην εποχή της πληροφορίας. Τα social media έχουν μετατρέψει την αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων σε κάτι απαραίτητο για την κοινωνικοποίηση, και την επιλογή της ανωνυμίας ως μια εμμονή που τείνει να γίνεται γραφική. Συνεπώς, η παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα είναι στην ουσία κοινωνικά νομιμοποιημένη. Για παράδειγμα, το cyberstalking, δηλαδή η διαδικτυακή παρακολούθηση της ζωής κάποιου χρήστη, ενώ στην πραγματική ζωή θα αποτελούσε μέχρι και ποινικό αδίκημα, στο ίντερνετ έχει φτάσει στο σημείο όχι μόνο να είναι αποδεκτό αλλά και να γίνει «trend» (μόδα).
 

Εν κατακλείδι, η τεχνολογία και οι δυναμικές της κοινωνίας συνήθως εξελίσσονται παράλληλα. Η ιδιωτικότητα στην εποχή της πληροφορίας παρουσιάζεται ως ένα αντάλλαγμα για διάφορες ανταμοιβές: κοινωνικοποίηση και κοινωνική αποδοχή, δωρεάν υπηρεσίες, κ.ο.κ. 
Μελλοντικά, ενδέχεται και άλλα βασικά δικαιώματα να αποκτήσουν ανταλλακτική αξία, καθώς η ιδέα της ιδιωτικότητας ως θεμελιώδες δικαίωμα ήδη επισκιάστηκε από την τάση ετεροκαθορισμού σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης.

Αρθρο της Στάβη Μήτση, δημοσιεύθηκε στο https://rethinkingeurope.eu/

Σημειώσεις:
[1] “Balance of power: the social-ethical aspect of data mining”, L. Tuovinen and J. Röning, Intelligent Systems Group, Department of Electrical and Information Engineering, University of Oulu, Finland
[2] https://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=102880